इजिप्त मधला स्त्री सिनेमा

इजिप्त मधील सिनेसृष्टीचा उदय सुमारे १९२० सालात झाला असे गणले जाते आणि योगायोगाने त्याच वेळी स्त्रीमुक्ती किंवा स्त्रीवादी चळवळही सुरु झाली. त्यात प्रामुख्याने मध्यमवर्गीय स्त्रिया आणि पुरुषांचा पुढाकार होता. बघता बघता ही चळवळ फोफावली आणि सर्वदूर पसरली. ह्या मोठ्या चळवळीचे उद्देश्य होते स्त्रियांना सामाजिक, राजकीय आणि धार्मिक क्षेत्रात पुरुषांच्या बरोबरीने जागा मिळवून देणे. अझिझा अमीर, इजिप्तस्थित स्त्री दिग्दर्शक आणि निर्माती सर्वप्रथम पडद्यावर आली ती इजिप्तच्या पहिल्या-वहिल्या चित्रपटाच्या माध्यमातून, १९२७ साली. याचित्रपटाचे नाव होते Leila.

स्त्रिया प्रतिकूल परिस्थितीवर शिक्षणाने आणि सबलीकरणाने मात करू शकतात.

The Wife of an Important Man (1987)

इजिप्त मधील राजकीय परिस्थितीचे नाट्यमय चित्रीकरण ह्यात दिग्दर्शक अहमद झाकी ह्यांनी केले आहे. ह्या चित्रपटात एका पोलीस अधिकाऱ्याचा उत्कर्ष आणि अधोगतीची कथा साकारली आहे.

वरून एक सरळ साध्या दिसणाऱ्या माणसाशी मोनाचे लग्न होते. परंतु, लग्न झाल्यावर तो एक संधीसाधू आणि हलकट माणूस आहे ह्याची जाणीव तिला होते.

मोना गप्प बसते. शेजाऱ्याबरोबर पत्ते खेळणे, सिगारेट ओढणे आणि जुगार खेळणे ह्यातच ती समाधान मानते. खंबीरपणे अन्यायाच्या विरुद्ध लढा देणे व स्वाभिमानाने जगणे तिच्या गावीही नसते. स्वतःच्या आवडीनिवडीही ती पूर्ण करू शकत नाही.

परंतु, सर्वस्व गमावल्यावर मोना आपल्या कुटुंबाला विश्वासात घेते आणि आपल्या वडिलांच्या घरी निघून येते. तिथेही तिचा नराधम नवरा तिच्या डोळ्यादेखत तिच्या वडिलांची हत्या करतो आणि लगेच स्वतःवर गोळी झाडून आत्महत्या करतो. मोना एकाकी पडते आणि सतत भीतीखाली जगत असते.

I want a solution (1975)

हा चित्रपट अत्यंत कठीण परिस्थितीत आपल्या नवऱ्याबरोबर रहाणाऱ्या स्त्रियांच्या घटस्फोटाच्या मागणीचा हिरिरीने पुरस्कार करतो. लग्न आणि घटस्फोटांच्या कायद्यातील त्रुटी हा चित्रपट समाजापुढे आणतो आणि त्यात बदल सुचवण्याचा प्रयत्न करतो.
कौटुंबिक आणि विवाहविषयक कायद्यामध्ये केलेले बदल हे ह्या चित्रपटाच्या प्रदर्शनाचे मूळ कारण होते. आजही हा चित्रपट अशा प्रकारच्या चित्रपटांना मार्गदर्शक ठरतो..

मोना गप्प बसते. शेजाऱ्याबरोबर पत्ते खेळणे, सिगारेट ओढणे आणि जुगार खेळणे ह्यातच ती समाधान मानते. खंबीरपणे अन्यायाच्या विरुद्ध लढा देणे व स्वाभिमानाने जगणे तिच्या गावीही नसते. स्वतःच्या आवडीनिवडीही ती पूर्ण करू शकत नाही.

परंतु सर्वस्व गमावल्यावर मोना आपल्या कुटुंबाला विश्वासात घेते आणि आपल्या वडिलांच्या घरी निघून येते. तिथेही तिचा नराधम नवरा तिच्या डोळ्यादेखत तिच्या वडिलांची हत्या करतो आणि लगेच स्वतःवर गोळी झाडून आत्महत्या करतो. मोना एकाकी पडते आणि सतत भीतीखाली जगत असते. इजिप्त मधील लग्न आणि घटस्फोटांच्या कायद्यांवर ह्या चित्रपटाद्वारे मार्मिक टीका-टिप्पणी केली आहे. दुर्रीयाचे लग्न एका छळवणूक करणाऱ्या हलकट आणि कपटी व राजनैतिक माणसाबरोबर होते. फार छळ सहन करते.

शेवटी तिची सहनशक्ती संपते आणि ती घटस्फोटाचा दावा दाखल करते. हा चित्रपट समाजातील अतिशय क्रूर अशा सत्यपरिस्थितीचा पर्दाफाश करतो. स्वतःच्या स्वातंत्र्यासाठी लढणाऱ्या स्त्रियांकडे बघणाऱ्या समाजाच्या दृष्टिकोनावरही प्रकाश टाकतो. जो समाज स्त्रियांना छळवणूक करणाऱ्यांविरुद्ध कायदे करू शकत नाही, तोच समाज स्त्रियांच्या स्वातंत्र्य मिळविण्याचा धीट प्रयत्नही पचवू शकत नाही. वरील दोन्ही ७० आणि ८० च्या दशकातले हे चित्रपट महिलांचे समाजातील अत्यंत रसातळाला गेलेले स्थान, हरवलेला स्वाभिमान, त्यांचे शारीरिक आणि मानसिक स्वास्थ्य ह्याबद्दल असलेल्या समाजाची उदासिनता ह्यावर भाष्य करतात.